Cơ thể của chúng ta liên tục phát xạ thông tin và thông tin này rò rỉ vào không khí dưới dạng mùi. Tuy nhiên, việc phát hiện và giải thích mùi một cách chính xác vẫn còn là một bí ẩn.
Mùi hương trên cơ thể có ba lớp, tất cả đều tỏa ra từ làn da. Ở cấp độ bề mặt, chúng ta chống lại mùi hôi cơ thể bằng chất khử mùi và việc tắm gội. Ở cấp độ chính giữa bắt nguồn từ các yếu tố văn hóa như chế độ ăn uống và môi trường. Bên dưới những tầng đó gồm dưới lớp mồ hôi, kem dưỡng da và gia vị, chúng ta sẽ tìm thấy mùi cơ bản của mình. Mùi cơ bản này là duy nhất đối với mỗi người, giống như một dấu tay, và nó điện báo thông tin chi tiết đáng ngạc nhiên về sức khỏe.
Minh họa: Peter Aekle
Chìa khóa cho dấu hiệu mùi cá nhân là phức hợp tương thích mô chính (major histocompatibility complex, còn gọi là Kháng nguyên bạch cầu người) của chúng ta, viết tắt là MHC. Nhà nghiên cứu về khứu giác Rachel Herz viết trong cuốn sách “Mùi hương của ham muốn” (The Scent of Desire): “Các gen MHC là loại biến đổi nhiều nhất trong tự nhiên. Tất cả mọi người, trừ khi bạn có một cặp song sinh giống hệt nhau, đều có một bộ gen MHC duy nhất”.
Cụm 50 gen MHC của con người tạo thành kiểu gen cơ bản (underlying genotype) cho hệ thống miễn dịch của cơ thể. Kiểu gen — cách những gen đó tự thể hiện với thế giới — được phát ra dưới dạng mùi hương cơ bản của cơ thể. Bởi vì các gen MHC là đồng trội, mỗi gen của cha mẹ đóng góp một chút vào hệ thống miễn dịch của người con.
Một lý do lớn khiến mùi của một người bạn đời đặc biệt thu hút chúng ta là gen MHC của họ và hệ thống miễn dịch mà gen kiểm soát, khác biệt và bổ sung với gen của chúng ta.
Tất nhiên, giao phối bằng khứu giác cũng phức tạp như con người — và giao phối giữa con người với nhau không chỉ về tiềm năng sinh sản. Mặc dù chưa được nghiên cứu kỹ nào, nhưng mùi cơ thể cũng đóng một vai trò quan trọng trong quá trình giao phối đồng giới. Khi được yêu cầu trong một nghiên cứu ngửi áo phông của những người đồng tính nam hoặc đàn ông thẳng, những người đồng tính nam xác định — và ưa thích — mùi của những người đồng tính nam khác. Điều này cũng đúng đối với một nhóm đồng tính nữ.
Chúng ta có thể nhận biết được mùi của mình ngay từ khi sinh ra. Nhiều nghiên cứu khẳng định rằng mẹ và con biết nhau đầu tiên qua khứu giác. Trong một thử nghiệm, các bác sĩ lâm sàng cho trẻ sơ sinh tiếp xúc với một miếng đệm thấm đẫm mùi vú của mẹ và một miếng đệm khác không có mùi. Hầu hết những đứa trẻ sơ sinh đều di chuyển về phía tấm lót có mùi của mẹ.
Trong một nghiên cứu, hơn 90% các bà mẹ có thể xác định chính xác mùi của trẻ sơ sinh của họ. Ảnh: Getty Images.
Các bà mẹ nhận biết được mùi của con mình cực kỳ nhanh chóng. Trong một nghiên cứu nhỏ, các bà mẹ mới sinh được yêu cầu ngửi ba chiếc áo lót của trẻ sơ sinh và xác định con của họ. Hơn 90% các bà mẹ đã xác định chính xác con của mình, mặc dù họ chỉ dành tổng cộng 10 phút đến một giờ cho con của họ kể từ khi sinh ra.
Trong một nghiên cứu khác, 15 bà mẹ và 12 ông bố được yêu cầu ngửi chai nước ối và chọn chai nước ối thuộc về con họ. 12 người mẹ và 11 người trong số 12 người cha đã chọn đúng.
Mùi hoạt động như thế nào? Phân tử mùi (“chất tạo mùi”) đi lên mũi đến biểu mô khứu giác, nơi các tế bào thần kinh khứu giác phát hiện ra nó và các protein thụ thể bên trong tế bào thần kinh liên kết. Cách thức hoạt động liên kết này vẫn là điều bí ẩn. Hình dạng của phân tử mùi dường như xác định loại thụ thể mà nó sẽ liên kết, giống như mỗi chìa khóa phù hợp với một ổ khóa. Nhưng chúng ta chỉ có 400 loại thụ thể để phân biệt giữa vô số hàng triệu mùi, vì vậy rõ ràng còn nhiều điều cần chứng minh. Sau khi quá trình liên kết được hoàn thành, bộ phận tiếp nhận sẽ bắn tín hiệu đến hành khứu giác (olfactory bulbs) để mã hóa tín hiệu đó rồi chuyển đến trung tâm khứu giác trong vỏ não.
Mùi cơ bản thể hiện tính cách cá nhân và sức khỏe hệ thống miễn dịch của mỗi người. Sự thay đổi mùi cơ thể có thể cho biết liệu chúng ta có đang bị bệnh gì hay không. Trong một nghiên cứu, những người tham gia được tiêm lipopolysaccharide, một loại độc tố kích thích phản ứng miễn dịch nhanh chóng, mạnh mẽ. Nhóm đối chứng được tiêm nước muối. Bốn giờ sau, các nhà nghiên cứu thu thập áo phông của cả hai nhóm và cắt bỏ vùng nách. Các nhà nghiên cứu đã yêu cầu những người tham gia khác đánh giá mùi, trong số các yếu tố khác. Mồ hôi của những đối tượng bị tiêm chất độc được coi là tiết ra nhiều hơn, khó chịu hơn và mùi sức khỏe kém hơn.
Có thể chẩn đoán bệnh bằng khứu giác. Một bác sĩ (hoặc chú chó) được đào tạo có thể phát hiện ra bệnh sốt rét, bệnh Parkinson, bệnh đa xơ cứng, khối u ác tính cũng như ung thư vú và phổi. Trong một nghiên cứu mới phát thảo vào tháng 11/ 2020, một nhóm người Pháp-Lebanon đã huấn luyện 18 con chó để đánh hơi Covid-19 và kiểm tra hai con chó hoạt động tốt nhất trong một cuộc thử nghiệm tại sân bay. Những chú chó đã đánh hơi ra kết quả âm tính với độ chính xác 100% và trường hợp dương tính với độ chính xác 92%.
Chẩn đoán thông qua mùi cơ thể không phải là mới. Vào thời tiền hiện đại, những người chữa bệnh biết rằng bệnh sốt phát ban khiến cơ thể người bệnh có mùi của bánh mì nâu mới nướng, bệnh lao có mùi bia bị ôi, bệnh dịch hạch có mùi táo úng.
Chúng ta cũng có thể cảm nhận được mùi hạnh phúc. Ảnh: Shutterstock.
Sự thay đổi trong mùi hương của cơ thể thậm chí còn tiết lộ cảm xúc. Trong một nghiên cứu, các nhà nghiên cứu đã thu thập mồ hôi từ những người tham gia nam khi họ xem một bộ phim khơi gợi sự ghê tởm hoặc sợ hãi. Như trong hầu hết các nghiên cứu về mùi, trước khi thử nghiệm, những người đàn ông tuân theo một quy trình: chỉ sử dụng chất tẩy rửa không có mùi hương và các sản phẩm chăm sóc cá nhân và tránh hút thuốc, rượu, thực phẩm có mùi và các chất gây ô nhiễm khác.
Các nhà nghiên cứu sau đó cho thấy những người tham gia nữ tiếp xúc với những mẫu mồ hôi này. Cảm giác sợ hãi và ghê tởm bộc lộ một cách vô tình qua các kiểu biểu hiện rõ ràng trên khuôn mặt và chuyển động của mắt. Những phụ nữ tiếp xúc với mùi “sợ hãi” ghi nhận nỗi sợ hãi bằng biểu hiện trên khuôn mặt và cử động mắt của họ.
Chúng ta cũng có thể cảm nhận được mùi hạnh phúc. Trong một nghiên cứu khác, các nhà nghiên cứu đã thu thập các mẫu mồ hôi từ những người tham gia đã xem một bộ phim vui vẻ là “The Jungle Book” của Disney hoặc các clip đáng sợ từ “The Shining” của Stanley Kubrick. Sau đó, các nhà nghiên cứu yêu cầu những người tham gia khác ngửi các mẫu mồ hôi này trong khi đeo các điện cực đo chuyển động trên khuôn mặt của họ. Các tình nguyện viên ngửi các mẫu có mùi hạnh phúc và cười toe toét theo bản năng. Và họ nhăn mặt sợ hãi trước những mẫu thử có mùi đáng sợ, giống như những người theo dõi "The Shining" đã làm. Mặc dù khả năng phát hiện cảm xúc giữa những người lạ là rất tốt, nó thậm chí còn chính xác hơn giữa các cặp đôi.
Sau đại dịch Covid-19, rất nhiều người sẽ thể hiện tình cảm bằng những cái ôm. Vậy khi ôm một ai đó, chúng ta hãy hít thở thật sâu. Có thể chúng ta sẽ cảm nhận được tâm trạng của họ, sức khỏe của họ, thậm chí là dấu ấn đặc biệt trong con người của họ. Tất cả đều có trong mùi cơ thể và ẩn trong không khí một cách vô hình.
